Ahmed Midhat Efendi’nin Tarih-i Ulum’una Dair İzah, Şerh ve Mütaalar

Asrımızın seçkin ve önde gelen edebiyatçılarından Ahmed Midhat Efendi Hazretleri, adının anlamına uygun olarak Târîh-i Ulûm namıyla değerli bir kitap yazmaya başlamış ve eleştirel bir şekilde incelenmek üzere kitabın “Mukaddime”sini göndermiş olduğundan ilk olarak yüzeysel bir şekilde okundu. Başlangıçlarından sonuçlarına çıkarımda bulunuldu. Dilimizde çeşitli bilim dallarına dair bu kadar güzel eserler yazılmakta olduğundan bir de Târîh-i Ulûm (Bilimler Tarihi) yazılmasını çoktan beri arzu ederdim. Lakin pek güç bir iş olduğundan, bunu gerçekleşmesi imkânsız bir temenni olarak görürdüm. Ve her ne kadar Mukaddime-i İbn-i Haldûn'un Altıncı Bölümü bir bilimler tarihi demek ise de bilimlerin İbn Haldûn asrındaki durumu ile günümüzdeki durumları arasında büyük fark var. (…) Sonuç olarak, İbn Haldûn'un vermiş olduğu bilgiler ve detaylar, şimdiki bilimler tarihinin yalnızca özet niteliğinde bir fihristi olabilir ve oldukça eksik kalır. Bilimler tarihi, zaten büyük bir deniz gibidir ve şimdi bu denizi batının engin okyanusuyla birleştirmek gerekiyor. Bu ise, doğu ve batı denizlerini (bilimlerini) bir araya getiren, yetkin bir edebiyatçının pek büyük ve pek çok külfetli zahmetler göstermesine bağlıdır. İşte Midhat Efendi böyle zorlu bir işi üstlenmiştir. Ahmet Cevdet Paşa