Asya Türkiye’sinin Paylaşımı;Eski Dışişleri Bakanlığı’nın Gizli Belgelerinde

Asya Türkiye'sinin Paylaşımı, İtilaf Devletleri arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun Asya topraklarının bölüşümüne ilişkin diplomatik belgelerden oluşan bir derlemedir. Fransız eleştirmenler tarafından “Birinci Dünya Savaşı tarihine ilişkin en önemli kaynaklardan biri” olarak nitelendirilen Avrupa Devletleri ve Yunanistan kitabının devamı niteliğinde olan bu çalışma, savaşın seyrini ve savaş sonrası politik dengeleri belirleyen gizli antlaşmaların ayrıntılarını gözler önüne sermektedir. Asya Türkiye'sinin Paylaşımı, dünya tarihinin en kritik belgelerinden birinin perde arkasını gözler önüne seriyor. Ekim Devrimi'nin hemen ardından Troçki'nin talimatıyla açığa çıkarılan Çarlık Rusyası'nın gizli diplomatik arşivleri, yalnızca bir imparatorluğun değil, tüm dünya düzeninin çelişkilerini ifşa etmişti. Bu belgeler, emperyalist güçlerin Osmanlı topraklarını nasıl bölüşmeyi planladıklarını, birbirlerini nasıl aldattıklarını ve savaşın ardındaki çıkar hesaplarını ortaya koydu. Tarihçi Yevgeni Aleksandroviç Adamov tarafından büyük bir titizlikle derlenen bu çalışma, Sovyetler Birliği'nde Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'ndaki rolünü inceleyen ilk bilimsel tarih araştırması olma özelliğini taşıyor. Bir tarih belgesi olmanın ötesinde, “Asya Türkiye'sinin Paylaşımı”, modern dünyanın nasıl şekillendiğini anlamak için bir anahtar metin niteliğinde. Bu nedenle, Adamov bu derlemeye yalnızca Asya Türkiye'sinin bölünmesiyle ilgili belgeleri değil, aynı zamanda Konstantinapol ve Boğazlar konusunda yapılan diplomatik mutabakatlara dair bazı belgeleri de dâhil etmeyi gerekli görmüştür. Çalışmanın temelini, Rusya Dışişleri Bakanlığı tarafından savaşın ilk üç yılı içinde özel olarak hazırlanmış bir dosya oluşturmaktadır. Bu belgeler, devrim öncesi dönemde Dışişleri Bakanlığı'nın gizli arşivinde saklanmış, sonrasında Merkezi Arşiv İdaresi Devlet Arşivi'nin (Tsentrarhiv) İkinci Şubesi'ne devredilmiştir. Çoğu bakanlık kopyalarından oluşan bu dosya, büyük olasılıkla Dışişleri Bakanlığı Daire Müdür Yardımcısı N. A. Bazili'nin el yazısıyla yazdığı “Asya Türkiye'sinin Bölünmesi” başlığını taşımaktadır. İmparatorlukların çöküşü, sömürgecilik ve diplomatik entrikalarla örülü bu dönemi anlamak isteyen herkes için bugün hâlâ vazgeçilmez bir kaynak.