İbn Hacer’in Hadis Tenkidciliği

Sünnetin doğru anlaşılabilmesi öncelikle hadislerin güvenilir biçimde muhafaza edilmesi ve doğru şekilde nakledilmesine bağlıdır. Bu da hadislerin ilmî yöntemlerle tahlil edilmesini ve rivayetlerin sıhhat derecelerinin titizlikle belirlenmesini zorunlu kılar. İslâm ilim geleneğinde bu hedef doğrultusunda sened ve metin merkezli ikili bir tenkid sistemi geliştirilmiş; sahih rivayetleri zayıf veya uydurma olanlardan ayırt edebilmek için çeşitli ölçütler belirlenmiştir. Hadis usûlü, bu ölçütleri sistematik hâle getiren bir metodoloji sunarken, klasik hadis literatüründe yer alan şerh, haşiye ve ihtisar türü eserlerde de bu doğrultuda tenkid faaliyetleri sürdürülmüştür. Bu ilmî çabanın dikkat çekici örneklerinden biri, hicri 9 yüzyılın önde gelen muhaddislerinden İbn Hacer'in, kaleme aldığı Fethu'l-Bârî bi Şerhi Sahîhi'l-Buhârî adlı şerhidir. İbn Hacer, bu hacimli eserinde yalnızca rivayetleri açıklamakla kalmamış, aynı zamanda konuyla bağlantılı olarak zikrettiği birçok hadisi sened ve/veya metin açısından değerlendirmiş; kimi rivayetlerin sıhhatini tartışmaya açmış, bazı râviler ile senedler hakkında cerh ve ta‘dîl çerçevesinde önemli tahlillerde bulunmuştur. Bu çalışmada amaç, hadis ilminde mümtaz bir yere sahip olan İbn Hacer'in, söz konusu şerhinde gerçekleştirdiği hadis tenkidi faaliyetlerini incelemektir. Bu doğrultuda, onun hadis tenkidi yöntemi ortaya konmuş; rivayetlere yönelik değerlendirmeleri, isnad ve râvi tenkidlerinde kullandığı terimler ile bu terimlerin anlamları ve metin tenkidinde benimsediği ölçütler ayrıntılı şekilde ele alınmıştır.