İslam Düşüncesinde İlk Muhalifler

Erken dönem İslam toplumunda yaşanan düşünsel, siyasal ve sosyal kırılmalar İslam düşüncesinin şekillenmesinde belirleyici olmuştur. Bu döneme dair yapılan çalışmalar, dönemin politik-teolojik/siyasi-fikri oluşumlarının temel dinamiklerine ışık tutmaktadır. Kaderiyye'nin ilk mümessilleri arasında yer alan Mâ'bed el-Cüheni (ö.83/702?) ile Gaylân ed-Dimaşkî'nin, (ö.120/738) Emevi Hanedanı'na yönelttiği dini ve siyasi eleştiriler, bu dönemde yaşanan siyasal ve düşünsel ayrışmaları göstermektedir. Bu iki muhalifin yaşadıkları dönem, İslam düşüncesinde vuku bulan ayrışma ve kurumsallaşmanın başlangıç dönemine denk gelmektedir. Bu nedenle İslami ilimlerin ilk nüvelerinin bu dönemde atıldığı söylenebilir. Bu bilginlerin, dönemin dini, siyasi, ekonomik düşünce ve uygulamalarına karşı takındıkları tavır, onların muhalif kişiliğini göstermektedir.