Kelâmda Nedensellik İlk Dönem Kelâmcılarında Tabiat ve İnsan

İslâm düşüncesinde Allah-âlem ilişkisi bağlamında beliren en büyük sorun, ezelî varlık ile yaratılmış varlıklar arasındaki nedensel ilişkiyi izah noktasında ortaya çıkmaktadır. Meselenin bir ucunu, sonsuz varlığın naslar çerçevesinde doğru biçimde anlaşılacağı oluştururken, diğer tarafta ise sınırlı varlığın kendini ve içinde olduğu tabii düzeni anlamlandırma çabası durmaktadır. Kelâmda Nedensellik, ilk dönem kelâmında Müslümanların tabiat ve insan hakkındaki ilk fikir yürütmelerinin teolojik arka planını, gerekçelerini ve bu doğrultuda yapılan izah denemelerini konu almaktadır. Bu çerçevede uluhiyet açısından problem ilim, irade, kudret ve tekvin gibi nedensellikle doğrudan ilgili sıfatlar bağlamında ele alınırken, tabiattaki işleyiş atom, tabiat, araz ve cisim teorileri ile bu yapının işleyişini izah için geliştirilen âdet, kümûn, itimâd ve fenâ-bekâ teorileri çerçevesinde incelenmekte; özgürlük ve sorumluluk açısından insan fiilleri ise cebr, tefviz, tevlid ve kesb teorileri açısından irdelenmektedir.