Mevlevilik; Osmanlı Devlet ve Toplum Hayatında

Osmanlı Devleti için 19. Yüzyıl, ekonomik, sosyal, siyasi ve askeri alanda olduğu kadar dini-tasavvufi hayat alanında da önemli değişmelerin yaşandığı bir yüzyıl oldu. Özellikle 1826'da yeniçeri ocağının kaldırılmasından sonra Bektaşiliğin yasaklanması tasavvufi hayatta meydana gelen önemli gelişmelerdendi. 19. yüzyılın başlarında Osmanlı tahtında bulunan III. Selim'in Mevlevi müntesibi olması, II. Mahmud'un ise yine mevlevihaneleri ziyaret ederek Mevlevi şeyhleri ile iyi ilişkiler içinde bulunması Mevlevilik için devlet katında önemli bir avantaj oluşturmuştu. Dönemin Galata Mevlevihanesi şeyhi ve divan edebiyatının önemli isimlerinden Şeyh Galib'in III. Selim'in Nizam-ı Cedit adı altında uygulamaya koymak istediği yenilik hareketlerini destekleyen şiirler kaleme almasında gerçekleştirilmek istenen yeniliklerin önemini kavraması kadar III. Selim'in Mevlevi müntesibi olması da etkili olmuştu. Ancak aynı desteğin Konya Mevlana Dergâhı Şeyhi Hacı Mehmed Çelebi tarafından verildiğini söylemek zordur. Hacı Mehmed Çelebi'nin Nizam-ı Cedit'e muhalif olma sebeplerinin en önemlileri ise İstanbul'dan uzak olması kadar getirilen yeni vergilerdir. Zira mevlevihane şeyhleri bulundukları illerde devlet görevlileri ve toplum nazarında önemli bir konumda yer aldıkları için yeni vergilerin konulması ya da yerel yöneticilerin adaletsizliklerinden duyulan rahatsızlıklarda zaman zaman halkın başvurduğu isimler olmuşlardır. Bu çalışmada 19. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti ile Mevlevi tarikatı arasındaki kurumsal ilişkiler ele alınarak özellikle Bektaşilik tarikatının yasaklanması sonrasında devlet ileri gelenleri arasında yaygınlık kazanan Mevleviliğin konumu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede Mevlevihanelere yapılan tamir ve iaşe yardımları, vakıf muafiyetleri, Mevlevi şeyhleri ile devlet arasında yaşanan sorunlar ve sosyal hayatta mevlevihanelerin işlevleri ele alınan başlıca konular olacaktır. Serdar Ösen Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyesidir. Yakınçağ tarihi Osmanlı devlet ve toplum hayatı konularında çalışmalar yapmaktadır.