Son Dönem Doğu Türkçesiyle Yazılmış Dinî Bir Eser: Tercüme-i Mecmü'atu’l-Muhakkikîn

Allah'a ulaşmak için benimsenen usul ve izlenen yol anlamlarına gelen tarikat, İslam'dan bir şubedir. Bu şube, tasavvufla birlikte yüzyıllar içinde günümüze dek var olagelmiştir. Doğuşunun Müslümanların kutsal kitabıyla başladığı için kimilerine göre İslam'ın özü olarak kabul edilir. Tarikatın ortaya çıkış nedenlerinden biri de Kur'an-ı Kerim'in 7. suresinin 205. ayetindeki “Rabbini, içinden yalvararak veya korkarak, yüksek olmayan bir sesle sabah akşam zikret ve gafillerden olma.” buyruğudur. Söz konusu buyrukta, 'anmak, hatırlamak ve tekrarlamak' anlamlarına gelen zikrin gizli/sessiz veya açıktan/sesli tatbiki tarikatın başlangıcı ve kollara ayrılma noktası olmuştur. Bu kollardan sesli zikrin önderi Hz. Ali, gizli zikrinki ise Hz. Abu Bekr olmuştur. Bu kollara sonraki dönemlerde bazen pirlerin bazen de bölgenin adlarına göre ayrıldığı yenileri dâhil olmuştur. Sonradan ortaya çıkan kollardan biri de Asya kıtasının farklı bölgelerine yayılan Kâsâniyye'dir. Kâsâniyye, Nakşibendiyye tarikatının Ahmed bin Seyyid Celâleddîn Kâsânî'ye nispet edilen koludur. Edep, rabıta ve sohbetin önemli ögeler olduğu bu tarikatla onun Afakiyye, İshakiyye gibi kollarının mürşitleri hakkında telif ve/veya tercüme pek çok eser kaleme alınmıştır. Bunlardan biri de tarikatın pir adıyla anılan dinî karakterli kurucu kişisi ve ileri gelen uygulayıcılarının uyulması gereken dinî ve ahlaki kurallarını içeren metinler için kullanılan risale tarzında ve Farsçadan tercüme edilen Tercüme-i MecmūǾatu'l-Muĥaķķıķįn'dir (TMM). Elinizdeki çalışmada Türkistan'ın dil, din, diyalekt, tasavvuf, toplum ve tarihinin yanı sıra Türk-Fars dil ilişkilerinin tespiti ve değerlendirilmesi, dönemin Doğu Türk yazı dili ve edebiyatı ile Türk hadis, kelam ve tefsir geleneği hakkında da bilgiler içeren TMM'nin tanıtımı, nüshaları, imla özellikleri, ses, şekil ve cümle bilgisi, söz varlığı ve iki nüshanın edisyon kritiği verilmiştir. Çalışmanın konusu, ele alınma yöntemi ve korpusunun anlaşılması açısından eser dört bölüm şeklinde ele alınmıştır. Çalışmanın Giriş bölümünde TMM'nin adı, mütercimi, tercüme nedeni, tercüme tarihi, içeriği, nüshaları, dönemin dilsel, dinî ve edebî yönleri, İnceleme bölümünde eserin imla ve dil özellikleri, Metin bölümünde sayfa ve satır numaraları verilerek oluşturulan eserin Berlin (B) ve Taşkent (T) nüshalarının edisyon kritik yöntemiyle transkripsiyonu yapılarak oluşturulan Latin alfabeli tenkitli metni, Dizin bölümünde ise metinde geçen kelimeler yer almaktadır.