XIII. Yüzyıl İslam Düşüncesinde Mantığın Yeniden İnşası

XIII. yüzyıl İslam düşüncesinde önceki yüzyılların felsefi mirası incelenerek mantık disiplinine önemli yenilikler getirilmiş hem teorik hem de metodolojik açıdan İslam düşüncesine katkılar sağlanmıştır. XIII. yüzyıl filozofları, İbn Sînâ'nın görüşlerine paralel düşüncelere sahip olmakla birlikte, yazdıkları şerhler ve haşiyelerle mantığın kuramsal temelinin pekişmesini sağlamış, metinlerin üzerinde yeni düşünsel açılımlar oluşturulmuş ve sonraki mantık çalışmalarına ilham verecek bir miras bırakmıştır. Fahreddîn er-Râzî, İbn Sînâ ve Eş'arî geleneğini bir arada benimsemiş, Hûnecî, İbn Sînâ'nın öğretilerini eleştirip yenilikçi yaklaşımlar geliştirmiştir. Ebherî, diyalektik tartışma yöntemlerine yenilikler getirmiş; Tûsî ve Kâtibî ise İbn Sînâ'nın mantık anlayışını ele alarak, özellikle kıyas türleri üzerine yaptıkları eleştirilerle mantık alanını daha derinlemesine incelemişlerdir. Semerkandî'nin adabü'l-bahs ve'l-münazara başlığı altında geliştirdiği yeni tartışma metodolojisi mantık alanında önemli yenilikler yaratmıştır. Bu dönemdeki düşünürler, sadece İbn Sînâ'nın düşüncelerini yeniden şekillendirmekle kalmamış, aynı zamanda mantığı kelâm, felsefe ve tasavvuf gibi diğer İslami düşünce disiplinleriyle ilişkilendirerek daha geniş bir entelektüel bağlamda ele almışlardır. Çalışmamızda, XIII. yüzyıl İslam düşünürlerinin klasik mantık anlayışını ele alıp yenilikçi katkılarını inceledik. Bu dönemin düşünürleri arasında Fahreddîn Râzî, Amidî, Hûnecî, Ebherî, Tûsî, Kâtibî, Urmevî, İbn Kemmûne ve Semerkandî gibi önemli isimlerin katkıları ile şerh ve haşiye geleneğinin mantığın kuramsal gelişimine sağladığı katkıları inceledik. Amacımız, XIII. yüzyıl İslam düşünürlerinin mantık disiplinine kattığı özgün katkıları, farklı disiplinlerle kurdukları bağlantıları ve mantık tarihindeki yerlerini değerlendirmekti. Bu bağlamda, söz konusu dönemdeki mantık anlayışının yalnızca geleneksel mirasın bir devamı olmadığını, aynı zamanda yenilikçi düşüncelerin de geliştiğini ortaya koymaya çalıştık.